انتقاد از واکنش "نرم" ایران به چین و سفر هیأت چینی به ایران
در پی بیانیه مشترک چین و عربستان که "دخالت در امور داخلی ایران" قلمداد شد، سخنگوی وزارت خارجه ایران گفت که این کشور یادداشت اعتراضی داده است.
به گزارش رادیونشاط، به دنبال بیانیه مشترک چین و عربستان درباره مالکیت جزایر سه‌گانه و برنامه هسته‌ای ایران که از سوی بسیاری کارشناسان "دخالت در أمور داخلی" این کشور محسوب شد، روز دوشنبه گزارش شد که هو چون هوا، معاون نخست وزیر چین وارد ایران می‌شود تا به گفته سخنگوی وزارت خارجه این کشور در "تعمیق روابط همه جانبه همکاری راهبردی دو کشور نقش مثبت ایفا" کند.
هم‌زمان با این سفر ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی نیز در یک نشست خبری به مناسبات جمهوری اسلامی با چین پرداخت.
او در پاسخ به این انتقاد که چرا دولت ایران واکنشی "نرم" نشان داده و "پاسخ قاطعی" نداده است، گفت: «وزارت امور خارجه بلافاصله وارد عمل شد. سفیر چین در ایران را خواستیم و اعتراض خود را بیان کردیم. یادداشت اعتراضی دادیم در این زمینه جمهوری اسلامی ایران با جدیت عمل کرد و مواضع خود را بیان کرد.»
کنعانی در پاسخ به سوال دیگری در مورد نشست اخیر شورای همکاری خلیج فارس و انتقادها به بیانیه صادرشده در آن افزود: «تکرار مواضع غیرسازنده که در پایان نشست‌هایی از این دست انجام می‌شود هیچ کمکی به مناسبات دوجانبه و همکاری‌های سازنده منطقه‌ای نخواهد کرد.»
سخنگوی وزارت خارجه چین نیز اطمینان داده است که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و ایران "همه از دوستان چین هستند و توسعه روابط دو جانبه چین با هیچ طرفی علیه یک طرف ثالث نیست".
به گفته او چین همواره تلاش کرده که روابط میان جمهوری اسلامی و کشورهای شورای خلیج فارس بهبود پیدا کند تا "به گسترش همکاری و تحقق منافع متقابل و یاری مشترک به توسعه و ثبات منطقه خلیج فارس بپردازند".
برای چین به ویژه ثبات در منطقه برای سرمایه‌گذاری و جریان آزاد مبادلات انرژی و کالا اهمیت جدی دارد. نقش "مخرب" جمهوری اسلامی در تنگه هرمز و ایجاد بی‌ثباتی در منطقه با اهرم گروه‌های نیابتی از مسایلی است که در نشست ریاض مورد بحث قرار گرفت و در بیانیه مشترک چین و عربستان انعکاس یافت.
حشمت‌الله فلاحت پیشه، رییس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت‌و‌گو با "دیده‌بان ایران" رفتار جمهوری اسلامی در مقابل چین را "عین حقارت" دانست. او انتقاد کرد که در برخورد با چین حتی از به کار بردن واژه "احضار" سفیر خودداری می‌شود و از "دیدار" یک مقام وزارت خارجه با سفیر چین استفاده می‌شود. به گفته او روس‌ها نیز رفتاری مشابه داشته و "نیروهای ایران در سوریه را گوشت قربانی کردند".
رییس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به مقام‌های جمهوری اسلامی توصیه کرد به جای "غافلگیر و ناراحت" شدن، در سیاست خارجی و "رفتار غیرعادی" خود "یک بازبینی کامل" انجام دهند.
او تاکید کرد که مقام‌های ایران باید به "این پرسش پاسخ دهند که چرا در دنیای امروز تمامی کشورها در حال توسعه زمینه‌های همکاری خود هستند و در چنین فضایی این ایران است که هر روز دشمنان جدیدی پیدا می‌کند".
فلاحت‌پیشه انتقاد کرد که "شعارزدگی" بر سیاست جمهوری اسلامی حاکم است و "کسانی مسئول تنش‌زدایی از سیاست خارجی کشور شده‌اند که خود آنها عامل تنش هستند". او در این مصاحبه گفت که جمهوری اسلامی "دچار توهمی به نام سیاست راهبردی با شرق شده" در حالی که نه روسیه و نه چین به روابطه با ایران نگاه راهبردی نداشته‌اند.
بیانیه مشترک چین و عربستان با واکنش‌های بسیاری در رسانه‌های ایران روبرو شد و تیتر اول بسیاری از روزنامه‌های دیروز بود. دنیای اقتصاد از ضرورت "بازخوانی اژدهای زرد" نوشت و این سوال را مطرح کرد که تصمیمات اخیر چین در حوزه داخلی و بین‌المللی چه پیامدهایی برای ایران دارد.
"سازندگی" پرسیده که آیا چین در حال فاصله گرفتن از ایران است و تیتر "چین علیه ایران" را زد. "هم‌میهن" از چرخش چین در برابر ایران نوشت. "آرمان امروز" از دولت رئیسی خواسته "پاسخ نقض موازنه قدرت را بدهد" و به "ضعف دولت در روابط بین‌الملل" اشاره کرد.
"اعتماد" نوشته است که پکن منافع و مصالح ملی خود را بر هر راهبردی ترجیح می‌دهد و به این سوال پرداخت که چین در خاورمیانه چه برنامه‌ای دارد؟
در مقابل روزنامه ایران، روزنامه دولت، نوشت که "غربگرایان به بهانه سفر رئیس جمهور چین به ریاض حمله به دولت را در دستورکار قرار دادند".
امضای توافقنامه راهبردی ایران و چین واکنش‌های بسیاری برانگیخت. ایران در عین حال بخش بسیار کوچکی از سرمایه‌گذاری هنگفت چین در دو دهه اخیر را جذب کرده است. حجم سرمایه‌گذاری چین چقدر و در کدام کشورها بوده است؟
چین بر اساس داده‌های "موسسه امریکن اینترپرایز"، فقط ظرف ۱۵ سال گذشته، ۲ تریلیون و ۱۰۰ میلیارد دلار در همه کشورها سرمایه گذاری کرده است؛ از کشورهای ثروتمند مثل سوئیس و آمریکا گرفته تا کشورهای آفریقایی مانند کنگو.
سهم ایران از این حجم سرمایه‌گذاری چین فقط ۵۶/ ۲۶ میلیارد دلار بوده که میزان آن در هر دوره پنج ساله تغییر نکرده است؛ یعنی تحریم بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۰ تاثیر چندانی بر کاهش یا افزایش سرمایه‌گذاری چین در ایران نداشته است.
بحران اقتصادی جهانی که سال ۲۰۰۸ شروع شد، فرصت مناسبی برای چین بود تا با عرضه وام‌های کلان، جای پایی در کشورهای جهان، حتی در کشورهای اروپایی باز کند.
چین در سال ۲۰۱۳ طرح بلندپروازانه خود یعنی "راه ابریشم جدید" را کلید زد. این پروژه دو هدف اساسی دارد: ۱) افزایش تولید با مواد خام ارزان و انرژی ارزان ۲) انتقال مواد خام و فروش کالای چینی از طریق گسترش راه‌ها، بندرها، فرودگاه‌ها و خطوط راه آهن.
بنا بر داده‌های "مرکز مطالعات استراتژیک بین‌المللی" (CSIS) چین تنها طی شش سال (۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹) حدود ۶۲ میلیارد دلار در بخش راه آهن ۳۴ کشور سرمایه‌گذاری کرده است. حضور فعال اقتصادی چین در واقع به معنای گسترش نفوذ سیاسی این کشور هم هست.
تصویری از خط آهن باری-مسافری بنگوئلا در آنگولا. این خط از شهر لبیتو در آنگولا شروع و در شهر تنکه در جمهوری دموکراتیک کنگو به پایان می‌رسد. این خط آهن در آنگولا با سرمایه‌گذاری چین احیا شد.
آفریقا با گسترش سریع شهرنشینی روبرو است. حتی کارشناسان می‌گویند که انقلاب چهارم صنعتی در آفریقا رخ می‌دهد. این در حالی است که زیرساخت‌های کافی برای تحقق این تحول هنوز وجود ندارد. چین و هند از این خلا استفاده می‌کنند.
به نوشته مجله فوربس، چین بزرگترین شریک تجاری آفریقا است و حجم سالانه تبادلات دو طرف به ۲۰۰ میلیارد دلار می‌رسد. بر این اساس، بیش از ۱۰۰ هزار شرکت چینی در آفریقا فعالند. بنا بر داده‌های بخش تحقیقات تجارت چین – آفریقا در دانشگاه جان هاپکینز، بیشترین صادارات از آفریقا به چین در سال ۲۰۱۹ به ترتیب از کشورهای آنگولا، آفریقای جنوبی و جمهوری کنگو صورت گرفته است.
مجله فوربس نوشته است که آفریقا ۲۰ درصد کتان مورد نیاز چین را تامین می‌کند. آفریقا نصف ذخایر منیزیم جهان را هم دارد که در صنعت فولاد به کار می‌رود و جمهوری دموکراتیک کنگو به تنهایی نصف ذخایر تلق جهان را در اختیار دارد. آفریقا همچنان ذخایر قابل توجه کولتان دارد که مورد نیاز صنعت الکترونیک است. چین به همه این منابع نیاز دارد.
دَن روخِفِن، پژوهشگر هلندی و بنیانگذار مؤسسه معماری "MORE" است. او تألیفات متعددی از جمله در زمینه گسترش شهرنشینی در آفریقا دارد. به گفته او، «در آفریقا هیچ پروژه ساختمانی بلندتر از ۳ طبقه و هیچ راهی طولانی تر از ۳ کیلومتر وجود ندارد که در دست چینی‌ها نباشد.»
جزئیات توافق راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین منتشر نشده است. روزنامه "نیویورک تایمز" پیش از این نوشته بود که طرح این توافقنامه را رئیس‌جمهور چین پنج سال پیش (۲۰۱۶) پیشنهاد کرده بوده است. پیش‌نویس این توافقنامه ۴ تیرماه ۱۳۹۹ در پکن به امضا رسید. دو هفته بعد، روزنامه نیویورک تایمز به جزئیات این پیش‌نویس ۱۸ صفحه‌ای دست یافت و آن را منتشر کرد.
به گزارش دویچه وله، به نوشته وبسایت اقتصادی "بلومبرگ"، چین در چارچوب این توافق «۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری می‌کند و در مقابل از ایران با تخفیف زیاد و به‌طور مداوم نفت می‌خرد». چین دقیقا مشابه همین استراتژی را در قاره آفریقا در پیش گرفته است.