ایمنی ابرانسانی؛ دستاورد واکسن‌های mRNA خواهد بود؟
به لطف همه‌گیری کرونا در سراسر جهان، اکثر مردم درباره واکسن‌های mRNA می‌دانند و حتی برخی دو دز آن را دریافت کرده‌اند.
به گزارش رادیونشاط، از سال ۲۰۱۶ میلادی که به تازگی نام واکسن mRNA در جوامع علمی سر زبان‌ها افتاده بود، بسیاری به کارایی آن شک داشتند و مطمئن نبودند که واقعا کار می‌کند یا خیر. اما حالا تمام این بخش از پزشکی در حال انفجار است و می‌تواند پزشکی را دگرگون کند.
این واکسن‌ها به قدری سرنوشت‌ساز هستند که سوالات جالبی را برانگیختند: آیا واکسن‌های Mrna می‌توانند درمانی برای سرطان، HIV و بیماری‌های استوایی باشد یا حتی ایمنی یک ابرانسان را به ما بدهد؟
ریبونوکلئیک اسید پیام‌رسان یا به اختصار mRNA مولکول تک‌رشته‌ای است که کدهای ژنتیکی را از DNA به ماشین تولید پروتئین سلول می‌برد. بدون mRNA کد ژنتیکی شما بدون استفاده می‌ماند، پروتئینی ساخته نمی‌شود و بدن از کار می‌افتد. اگر DNA را کارت بانکی بدانیم، mRNA نقش کارتخوان را دارد.
وقتی که ویروسی وارد بدن ما می‌شود، RNA خود را رها می‌کند و سلول‌های بدن ما را هک می‌کند تا بتواند کپی بیشتری از خود بسازد که سیستم ایمنی ما را به خطر می‌اندازد. واکسن‌های سنتی و قدیمی بر اساس تزریق پروتئین ویروس غیرفعال یا ضعیف شده به نام آنتیژن کار می‌کنند که به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند وقتی که ویروس در بدن ظاهر شد، آن را شناسایی کند.
اما واکسن‌های mRNA بسیار هوشمندانه عمل می‌کنند و نیازی به تزریق خود آنتیژن ندارند. به جای آن، این واکسن‌ها کد ژنتیکی آنتیژن را به mRNA تبدیل می‌کند یعنی آنتیژن کاذب تولید می‌کند و بدن را فریب می‌دهد تا آنتی‌بادی واقعی بسازد. پس از آن، mRNA مصنوعی با ایمنی طبیعی بدن مثل آنزیم‌ها از بین می‌رود و تنها آنتی‌بادی‌ها در بدن باقی می‌ماند.
بنابراین، تولید این واکسن‌ها نسبت به واکسن‌های سنتی امن‌تر است و سریع‌تر و ارزان‌تر ساخته می‌شود.
در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰، پژوهشگری چینی کد ژنوم کووید-۱۹ را به دست آورد و روز بعد آن را منتشر کرد. سازمان جهانی بهداشت در ۱۱ مارس همه‌گیری این بیماری را در سراسر جهان اعلام کرد و پنج روز پس از آن، مرحله پیش‌بالینی اولین واکسن mRNA در حال انجام بود. در ۱۱ دسامبر ۲۰۲۰، سازمان غذا و دارو ایالات متحده آمریکا واکسن فایزر-بیون‌تک را تایید کرد و نه تنها اولین واکسن mRNA تایید شده در جهان شد، بلکه اولین واکسنی بود که در آزمایشات بالینی تاثیر ۹۵ درصدی داشت و لحظه‌ای تاریخی را به وجود آورد.
در ۱۸ دسامبر، واکسن mRNA شرکت مدرنا نیز تایید شد. قبل از این اتفاق، سریع‌ترین واکسنی که ساخته شده بود، واکسن اوریون بود که چهار سال طول کشید. اما واکسن‌های مدرنا و فایزر-بیون‌تک تنها ظرف ۱۱ ماه تولید شدند.
حتی در سال ۲۰۱۹ میلادی نیز محققان فکر می‌کردند که تا تولید واکسن‌های mRNA پنج سال فاصله دارند. اما همه‌گیری سرعت پیشرفت این زمینه را تا نصف یک دهه افزایش داد. قبل از تولید واکسن mRNA کرونا، تقریبا هیچ کس فکر نمی‌کرد که در چنین موقعیتی واکسن mRNA بتواند اثر ابتدایی ۹۵ درصدی داشته باشد.
محققان این حوزه می‌گویند اگر الان شاهد نسخه اول از واکسن mRNA کووید-۱۹ هستیم، نسخه دوم آن می‌تواند دو دسته از بیماری‌ها را درمان کند. دسته اول پاتوژن‌ها یا عوامل بیماری‌زایی مثل سارس هستند. اما می‌توان این تکنولوژی را به مهاجمان خارجی دیگری مثل HIV اعمال کرد. کمپانی‌ها حتی قبل از همه‌گیری کرونا، در حال توسعه واکسن mRNA برای HIV بودند.
دسته دوم، بیماری‌های خودایمنی هستند. چنین اتفاقی از این لحاظ جالب است که تولید واکسن برای این بیماری‌ها فراتر از معنی خود واکسن می‌رود. محققان می‌گویند که در آینده با «روش‌های درمانی» mRNA می‌توان التهاب را کاهش داد. چنین کاری می‌تواند احتمالات بسیار زیادی را به روی بشریت باز کند.
قبل از شیوع کووید-۱۹، مطالعات زیادی روی کاربردهای روش تحویل لیپیدی با mRNA انجام شده بود که شامل اختلالات ژنتیکی، ایمونوتراپی سرطان، بیماری‌های عفونی و عفونت‌های باکتریایی انجام شده بود.
به لطف تکنیک تحویل لیپیدی و تکنولوژی mRNA، واکسن‌ها و درمان‌های در دست توسعه در کشورهای پیشرفته برای فیبروز سیستیک، HIV، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های ریوی و آسم به نتیجه خواهند رسید. در حال حاضر، راه‌حل‌هایی برای بیماری‌های استوایی نیز در دست بررسی است. شرکت مدرنا به زودی فاز دوم بالینی واکسن‌های زیکا و تب چیکونگونیا را انجام خواهد داد.
احتمالا اولین واکسن mRNA که به سراسر جهان می‌رسد، برای دشمن آشنای ما یعنی آنفولانزا است. ویروس‌های آنفولانزا سالانه باعث مرگ بین ۲۹۰ هزار تا ۶۵۰ هزار نفر در سراسر جهان می‌شوند. اکنون سال‌هاست که واکسن mRNA برای این بیماری‌ها در دست مطالعات بالینی است و محققان نتایج خوبی هم به دست آورده‌اند. اکنون، پنج مطالعه بالینی برای آنفولانزای نوع A در حال انجام است که یکی از آن‌ها در فاز دوم این مطالعات قرار دارد. همزمان با این اتفاق مشاور سازمان جهانی بهداشت هشدار داد که برخی از کشورها در خطر یک همه‌گیری آنفولانزایی قرار دارند که می‌تواند منجر به مرگ و میر بیشتری از کووید-۱۹ شود.
حالا پس از تمام این اتفاقات، برخی از شرکت‌های داروسازی نیز در حال توسعه واکسن و درمان mRNA برای سرطان هستند. سلول‌های سرطانی معمولا نشانگرهای زیستی خاصی دارند که سایر سلول‌های بدن آن‌ها را ندارند. بنابراین، می‌توان سیستم ایمنی بدن را به گونه‌ای آموزش داد که این سلول‌ها را بشناسد و از بین ببرد. درست مثل وقتی که به سیستم ایمنی آموزی می‌دهیم که ویروس‌ها را از بین ببرد.
علاوه بر این، سال‌هاست که ایده شخصی‌سازی برخی درمان‌ها برای هر بیمار مطرح شده و چشم‌انداز وسوسه‌انگیزی برای تمام محققان و پزشکان بوده است. حالا mRNA می‌تواند پنجره‌ای دیگر را در این زمینه به روی متخصصان سلامت باز کند. آن‌ها می‌توانند تومور فرد مبتلا به سرطان را خارج کنند، کد ژنتیکی روی سطح آن را بررسی کنند و واکسنی مخصوص خود بیمار تولید کنند.
اگر درمان سرطان، HIV و بیماری‌های استوایی با نسخه دوم mRNA یافت شود، نسخه سوم این واکسن‌ها چه کاری می‌تواند برای ما کند؟ یکی از بزرگترین نگرانی‌ها در حوزه سلامت و پزشکی، مقاومت بدن به آنتی‌بیوتیک‌ها است. با وجود تمام اطلاعاتی که اکنون در اختیار داریم، می‌توان متصور شد که واقعا واکسنی برای آنتیژن باکتریایی مثل سی. دیفیسیل یا هر باکتری عجیب و غریبی که فکر کنید ساخت. با اینکه هنوز مطالعاتی در این زمینه انجام نمی‌شود، برخی ژورنال‌های علمی به این مسئله پرداخته‌اند.
علاوه بر این، کاربردهای عمومی بیشتری مربوط به حوزه سلامت زمینه تجاری نیز بررسی شده‌اند. برای مثال، می‌توان مقاومت به لاکتوز که در حال حاضر صدها میلیون از مردم سراسر دنیا به خصوص آسیایی‌ها را درگیر کرده است را روزی درمان کرد. چنین اختلالی در بدن کشنده نیست، اما محققان می‌گویند که تولید درمان برای بیماری‌های اینچنینی می‌تواند به صنعتی میلیارد دلاری تبدیل شود.
با این حال، قبل از اینکه احساساتی شویم باید بدانیم که هنوز سوالاتی درباره واکسن‌های mRNA وجود دارد.
اکنون محققان در حال بررسی saRNA یا self-amplifying mRNA هستند که با یکبار تزریق به بدن می‌تواند کپی‌های بیشتری از خود بسازد. با saRNAها می‌توان با دز بسیار کمتر یعنی حدود صد برابر کمتر از mRNA را وارد بدن کرد تا همان ایمنی را ایجاد کند و نیازی به دز اضافه نباشد.