ویرایش ژنتیکی حیوانات: از گاوهای بدون شاخ تا انتخاب جنسیت جوجه
یک شرکت دانش‌بنیان به نام «ریکامباینتکس» (Recombinetics) در ایالات متحده چند سالی است که بر روی ویرایش ژنتیکی حیوانات کار میکند. این شرکت توانسته با ایجاد تغییراتی در ژن گاوهای شاخ‌دار، ژن مربوط به رشد شاخ در آنها را تغییر داده و به این ترتیب، امکان تولد گاوهایی بدون شاخ را فراهم سازد.
البته شیوه مورد استفاده این شرکت با رویکردی که معمولاً در مهندسی ژنتیک استفاده نمی‌شود متفاوت است و در آن خبری از وارد کردن دی.ان.ای خارجی به ژن مورد نظر نیست. این شرکت تاکنون توانسته گاوهایی این چنینی را به دنیا آورد و به زودی فروش اسپرم به دست آمده از گاوهای نری که دارای صفت بدون شاخی هستند را نیز آغاز خواهد کرد.
در رویکرد این شرکت، از ویرایش ژنتیکی (Genetic Editing) استفاده می‌شود. گفتنی است این شیوه بر روی هیچکدام از صفات دیگر جانور تاثیری ندارد. همچنین از بین بردن شاخ گاو به صورت طبیعی سبب می‌شود که دیگر دامداران این کار را به صورت دستی انجام ندهند.
هدف از تولید حیوانات بدون شاخ، از بین بردن احتمال بروز آسیب به سایر دام‌ها است. اما ویرایش ژنتیکی حیوانات به اینجا محدود نمی‌شود. شاید در آینده بتوان به شیوه‌هایی ژنتیکی دیگری دست یافت و به وسیله آن جنسیت گوساله را پیش از تولد و جوجه مرغ را پیش از خروج از تخم از پیش تعیین کرد و به این ترتیب به کشتار انبوه گوساله ها و جوجه‌های نر پایان داد.
افزون بر این، شیوه‌های ژنتیکی می‌تواند سبب مقاومت جانوران اهلی در برابر بیماری‌های مختلف شود. این امر در نهایت می‌تواند سودمندی های زیادی برای ما به همراه داشته باشد.
برای نمونه مدتی است که گروهی از پژوهشگران می‌کوشند تا ژن گاو را به گونه‌ای ویرایش کنند که این حیوان در برابر بیماری سل ایمن سازد و به این ترتیب، کشتار حیوانات وحشی ساکن در اطراف دامداری را (که مشکوک به انتقال سل به گاو هستند) از بین برود. افزون بر این با داشتن مرغ‌هایی مقاوم در برابر آنفولانزا می‌توان جلوی شکل‌گیری رشته‌های ویروسی جدیدی که می‌تواند به همه گیری آنفولانزا در جوامع انسانی بیانجامد را گرفت.
هنوز در بسیاری از کشورهای دنیا، دیدگاهی منفی نسبت به غذاهای تغییر ژنتیک یافته وجود دارد. حتی در ایالات متحده که سالهاست از چنین گیاهانی استفاده میکند، برخی از مردم با مصرف مواد غذایی حاصل از گیاهان تغییر ژنتیک یافته مخالفند.
با این حال برخی کارشناسان بر این باورند که مزایای بالقوه ویرایش ژنتیکی آن قدر گسترده است که تردیدها در مورد آن رنگ می‌بازد. این کارشناسان می‌گویند که ویرایش ژنتیکی دام‌ها، رویکردی متفاوت در مهندسی ژنتیک است و به همین دلیل احتمال مخالفت عامه مردم با آن چندان زیاد نخواهد بود. برای نمونه، ویرایش ژنتیکی گاوها برای از بین بردن صفت شاخ در آنها در نهایت به از بین بردن خطرات احتمالی ناشی از برخورد شاخ به کارگران دامداری‌ها و یا سایر جانوران می‌انجامد.
در حال حاضر، شاخ گاو به وسیله اره یا یک قطعه فلز داغ بریده می‌شود. همچنین از بین بردن ریشه شاخ توسط نوعی خمیر ویژه در گوساله، راه دیگری است که رایج است. این شیوه دردناک بوده و بدون هر گونه ماده بی حس کننده انجام می‌شود.
البته می توان با آمیزش‌دهی نژادهای بدون شاخ گاو با نژاد شاخ دار، در نهایت به گوساله‌هایی بدون شاخ دست یافت که البته این روش در بسیاری از مناطق دنیا به انجام می‌رسد. اما مشکل شیوه مذکور در این است که به این ترتیب، برخی از صفات خوب مورد نظر از بین می‌رود و به همین دلیل دوباره باید آمیزش‌دهی مجدد صورت گیرد تا این صفات باز گردند.
اما ویرایش ژنتیکی سبب می‌شود که این فرآیند با سرعت بسیار بیشتری به انجام برسد. در واقع شیوه آمیزش‌دهی برای اینکه به نتیجه مطلوب برسد، نیازمند حدود 100 سال وقت است، حال آنکه شیوه ویرایش ژنتیکی یکی دو سال بیشتر زمان نمی‌گیرد. افزون بر این، ویرایش ژنتیکی می‌تواند در مواردی که شیوه آمیزش‌دهی چندین نژآد وجود ندارد نیز کاربرد داشته باشد.
یکی از مشکلاتی که مراکز پرورش دام و طیور با آن روبرو هستند، کشتار دسته جمعی حیوانات با جنسیتی خاص است. برای نمونه، دام‌های شیرده باید حتما «ماده» باشند و در دام و طیور گوشتی نیز، جنس «نر» اولویت دارد. به همین دلیل هر ساله تعداد بسیار زیادی از این حیوانات که جنسیت مورد نظر را ندارند کشته می‌شوند. در اینجا، ویرایش ژنتیکی می‌تواند با ایجاد راهی برای تولید یک جنسیت خاص، کار دامداران را ساده‌تر کرده و جلوی این کشتار را بگیرد.
شرکت «ریکامباینتکس» همچنین موفق به شناسایی جهش‌هایی ژنتیکی شده که عامل برخی صفات در آب و هوای گرم است. برای نمونه ژن‌هایی که سبب موهای کوتاه‌تر، غدد عرق بیشتر و نیز رنگ روشن‌تر می‌شوند شناسایی شدهاند. افزودن این صفات به برخی نژادها در منطقی که به صورت طبیعی برای آنها بیش از اندازه گرم به شمار می‌رود، به بقای آنها کمک میکند و می‌تواند نقش مهمی در امنیت غذایی بشر با وجود پدیده گرمایش جهانی داشته باشد.
البته ویرایش ژنتیکی می‌تواند سبب آسیب به جانوران نیز بشود که البته شیوه‌های آمیزش‌دهی بین نژادهای مختلف نیز به همین نتایج می‌انجامد. برای نمونه تولید مرغ‌هایی که ماهیچه‌های آنها آن قدر سریع رشد میکند که پاهای حیوان توان تحمل وزن سنگین بدن را ندارد. همچنین برخی ویرایش ژن‌های مربوط به صورت نوعی سگ به نام «بولداگ» (bulldog) سبب ایجاد مشکل در تنفس این حیوان شده است.
در حال حاضر انواع مواد غذایی گیاهی تغییر ژنتیک یافته در سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال، حیوانات تغییر ژنتیک یافته داستان دیگری دارد. نگرانی‌های زیادی در زمینه دام و طیور تغییر ژنتیک یافته وجود دارد، زیرا مشخص نیست که وارد کردن ژن‌هایی از گونه‌های دیگر به یک ژنوم حیوان سبب بروز چه تغییراتی در آن می‌شود.
اما شیوه ویرایش ژنتیکی تفاوت‌هایی اساسی با شیوه دستکاری و تغییر ژنتیکی دارد و به همین دلیل شاید دلیلی برای نگرانی در مورد گوشت یا شیر گاوهای بدون شاخ وجود نداشته باشد. برای نمونه، تغییر کوچکی که در یک ژن گاو شاخ دار ایجاد می‌شود، آن را مشابه دی.ان.ای گاوهای بدون شاخ میکند. گفتنی است گاوهایی در بسیاری از مزارع دنیا داریم که به صورت طبیعی شاخ ندارند و قرنهاست که از شیر و گوشت آنها استفاده می‌شود.
وزارت کشاورزی ایالات متحده اعلام کرده که محصولات کشاورزی ویرایش ژنتیکی شده نیازی به رعایت مقررات ویژه ندارند. در واقع شیوه ویرایش ژنتیکی درست همانند روش‌هایی است که انسان از 10 هزار سال پیش تاکنون استفاده کرده است. با این حال هنوز مشخص نیست که آیا حیوانات ویرایش ژنتیکی شده نیز از شمول مقررات جدید خارج هستند یا خیر.
منبع: مجله نیوساینتیست