بولی (قلدری): شناخت، پیامدها و راه‌های حمایت والدین از کودکان و نوجوانان
قلدری فقط دعوای بچه‌ها در حیاط مدرسه نیست؛ پدیده‌ای است که می‌تواند از کودکی تا محیط کار همراه انسان بماند و بر سلامت روان و روابط اثر بگذارد.
نویسنده: شیوا کوچکسرایی – دانش‌آموخته علوم سیاسی و علاقه‌مند به حوزه روان‌شناسی
رادیونشاط- بولی یا قلدری تنها به دوران مدرسه محدود نمی‌شود؛ پدیده‌ای است که می‌تواند در هر سنی، از کودکی تا بزرگسالی، رخ دهد.
این رفتار ناخواسته و تکرارشونده، بر پایه سوءاستفاده از قدرت شکل می‌گیرد و آثارش گاهی تا سال‌ها باقی می‌ماند.
قلدری فقط خشونت فیزیکی نیست؛ یک شایعه، تمسخر یا حتی پیام در فضای مجازی هم می‌تواند به همان اندازه آسیب‌زننده باشد.
پیامدهای آن از اضطراب و افسردگی تا افت تحصیلی و مشکلات شغلی گسترده است.
شناخت این پدیده و حمایت والدین و جامعه، کلید پیشگیری و کاهش اثرات مخرب آن است.
۱) تعریف علمی و انواع بولی
بولی به رفتار پرخاشگرانه، ناخواسته و تکرارشونده‌ای گفته می‌شود که همراه با عدم‌توازن قدرت (فیزیکی، اجتماعی یا روانی) است.
انواع رایج بولی:
فیزیکی: هل‌دادن، زدن، آسیب‌زدن به وسایل
کلامی: مسخره‌کردن، برچسب‌زدن، تهدید
اجتماعی/روابطی: شایعه‌پراکنی، طرد و حذف از گروه
سایبری: آزار و اذیت در شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها و بازی‌های آنلاین
جنسی یا مبتنی بر تعصب: اظهارات یا رفتارهای جنسی ناخواسته یا هدف‌قرار دادن قومیت، مذهب یا هویت
نکته: تعرض یا آزار جنسی می‌تواند با بولی هم‌پوشانی داشته باشد، اما از نظر حقوقی در دسته‌ی جداگانه بررسی می‌شود.
۲) بولی در چه سنی رخ می‌دهد؟
بولی محدود به کودکی نیست.
در پیش‌نوجوانی و اوایل نوجوانی، به‌ویژه در گذر از دبستان به دبیرستان، بیشتر دیده می‌شود.
داده‌های استرالیا نشان می‌دهد بخش بزرگی از ۱۲–۱۳ ساله‌ها در یک سال تجربه‌ای از بولی داشته‌اند.
با ورود به شبکه‌های اجتماعی، سایبری‌بولی شدت بیشتری پیدا می‌کند.
در بزرگسالی هم قلدری شغلی با پیامدهای جدی جسمی و روانی همراه است.
۳) پیامدهای درازمدت بولی
پژوهش‌ها نشان داده‌اند:
قربانی‌شدن در کودکی و نوجوانی با افسردگی، اضطراب، افکار خودکشی، اختلالات سازگاری و افت عملکرد تحصیلی یا شغلی در بزرگسالی ارتباط دارد.
افرادی که هم قربانی و هم عامل بولی هستند (bully-victim) بیشترین آسیب را می‌بینند.
سایبری‌بولی نیز با پیامدهای منفی عاطفی و اجتماعی همراه است.
۴) بولی و طرحواره‌های ناسازگار اولیه
در نظریه‌ی یانگ (2003)، طرحواره‌ها الگوهای عمیق باور و هیجان هستند که در کودکی شکل می‌گیرند.
قربانی‌شدن می‌تواند با طرحواره‌های زیر پیوند داشته باشد:
بی‌اعتمادی/بدرفتاری
نقص/شرم
اطاعت/انقیاد
بازداری هیجانی
این طرحواره‌ها چرخه‌ی آسیب‌پذیری را ادامه داده و احتمال افسردگی و مشکلات بعدی را افزایش می‌دهند.
۵) نقش والدین و همدلی
حمایت والدین می‌تواند سپری محافظتی در برابر پیامدهای روانی بولی باشد.
راهبردهای والدگری همدلانه:
باور کردن و جدی گرفتن تجربه‌ی کودک
ثبت شواهد و گفت‌وگوی مسئله‌محور با مدرسه
آموزش مهارت‌های جرأت‌مندی، تنظیم هیجان و سواد رسانه‌ای
در صورت نیاز، ارجاع به روان‌درمانگر (CBT، اسکیما‌تراپی، مداخلات تروما‌محور)
۶) پیامدهای بی‌توجهی به بولی
بی‌توجهی می‌تواند منجر به:
تثبیت طرحواره‌های ناسازگار
افت عزت‌نفس و مشکلات اعتماد
نشانه‌های C-PTSD
مصرف مواد و افت تحصیلی
فرسودگی شغلی و استرس حتی برای تماشاگران قلدری
هرچه مداخله دیرتر انجام شود، احتمال مزمن‌شدن پیامدها بیشتر خواهد بود.
۷) آیا بولی فقط آزار جسمی یا جنسی است؟
خیر. بولی طیفی از کلامی، اجتماعی، فیزیکی، سایبری، جنسی و متعصبانه را شامل می‌شود. حتی در نبود آسیب جسمی، اثرات روانی و اجتماعی آن واقعی و مستند است.
۸) مداخله‌ها و درمان‌های مؤثر
سطح مدرسه و سازمان:
اجرای برنامه‌های جامع ضدقلدری
سیاست‌های روشن، نظارت در نقاط پرخطر
آموزش شاهدانِ حامی و پیگیری مداوم
سطح فرد و خانواده:
CBT برای بازسازی باورها و مهارت‌ها
Schema Therapy برای شناسایی و تغییر طرحواره‌ها
مداخلات تروما‌محور برای مدیریت خاطرات آزاردهنده
شواهد علمی نشان می‌دهد کاهش بولی می‌تواند علائم روانی ناشی از آن را نیز کاهش دهد.
یادداشت: این مطلب صرفاً جنبه‌ی اطلاع‌رسانی عمومی دارد و جایگزین مشاوره یا درمان تخصصی روان‌شناسی نیست. برای دریافت کمک یا تشخیص دقیق، لطفاً با روان‌شناس یا روان‌درمانگر دارای مجوز مشورت کنید.